Gece uyanıp hareket edememek, konuşamamak, üzerine bir ağırlık çöktüğü hissine kapılmak, hatta halüsinasyonlar görmek... Bu ve benzeri deneyimleri yaşayanların sayısı hiç de az değil. Halk arasında "karabasan" olarak bilinen ve hatta mistik anlamlar yüklenen bu durumun tıbbi bir açıklaması var. Tüm bu yaşananların sebebi aslında uyku felci…

Uyku felci en sık çocukluk ve ergenlik döneminde başlıyor. Tabii erişkin yaşlarda ortaya çıktığı da oluyor. Peki, uyku felci nelere yol açıyor? Engellemek adına nasıl bir yol izlenmesi gerekiyor? Sağlık Bilimleri Üniversitesi Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Uyku Hastalıkları Merkezi Koordinatörü Prof. Dr. S. Füsun Domaç’la uyku felciyle ilgili merak edilenlere yanıt aradık.

Saniyeler içinde kendiliğinden geçiyor

Prof. Dr. Domaç, uyku felcini, “Sıklıkla uyanma sırasında veya uykuya dalarken görülen kol, bacak, gövde kaslarını hareket ettirememe ve konuşamama ile ortaya çıkan bir tablo” diye özetliyor.

Uyku felci geçiren birinin atak sırasında bilincinin açık olduğunu ifade eden Prof. Dr. Domaç, bu esnada yaşanabilecekleri şöyle anlatıyor: Uyku felci atakları genellikle saniyeler veya dakikalar içinde kendiliğinde geçiyor. “Farklı bir kişinin seslenmesi veya dokunması ile uyku felci daha çabuk düzelir” diyen Prof. Dr. Domaç, ancak bazı kişilerde atakların uzun sürebildiğinin altını çiziyor.

Sağlıklı kişilerde de ortaya çıkabiliyor

Peki, uyku felci neden oluyor? Sorunun yanıtını Prof. Dr. Domaç’tan öğreniyoruz:

“Uyku saatlerinin düzensiz olması, yetersiz uyku, kronik yorgunluk, vardiyalı çalışma, yoğun stres, ani yaşam veya çevre değişiklikleri, uyku öncesi açlık, bazı ilaçlar, alkol alımı veya fazla kafein kullanımı uyku felcinin ortaya çıkmasını kolaylaştırır.”

Uyku felcine nörolojik, psikiyatrik veya dahili hastalıklara eşlik edebileceğine dikkat çeken Prof. Dr. Domaç, risk gruplarını ise “Panik bozukluğu, depresyon ve kaygı bozukluğu olan kişilerde görülebildiği gibi sağlıklı kişilerde de ortaya çıkabilir. Yine uyku felci ailesel de olabilir. Ailenin diğer bireylerinde de görülebilir” şeklinde açıklıyor.

REM uykusu sırasında meydana geliyor

Uyku felci, uykunun rüya evresi de denilen, hızlı göz hareketlerinin eşlik ettiği REM uykusu sırasında görülüyor. Prof. Dr. Domaç, uyku felcinin nasıl geliştiğini şöyle açıklıyor:

“Rüya sırasında bir yerden düşme, tehlike oluşturan bir şeylerden kaçma, kovalama ve bir şeylere vurma gibi hareketlerin yapıldığı görülebiliyor. REM uykusu sırasında rüyada gördüklerimizin yaşanmaması ve vücudun güvende olması için kaslarımızda normalde tam bir hareketsizlik durumu yaşanıyor. Uyanmış olunmasına rağmen vücudun halen REM uykusu etkisinde kalmış olması nedeniyle hareket edilemediği ve uyku felcinin ortaya çıktığı düşünülüyor. Yani uyanmış ve gözlerinizi açmış olmanıza rağmen beyin hala REM uykusunun etkisinde olduğu için kaslardaki hareketsizlik durumu devam ediyor ve istemli olarak hareket edilemiyor.”

"Uyku hastalıkları" grubunda yer alıyor

Uyku felcine sebep olan ya da eşlik eden başka bir hastalık yoksa eğer, buna "izole uyku felci" deniyor. Bunun yinelenmesi durumunda ise "tekrarlayıcı izole uyku felci" adını alıyor ve uyku hastalıklarından biri olarak kabul ediliyor.

“Tekrarlayıcı uyku felci başka bir bulgu eşlik etmediğinde parasomni denilen uyku hastalıkları grubunda yer alıyor” diyen Prof. Dr. Domaç, sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Parasomniler, uyku sırasında veya uykudan uyanıklığa geçiş sırasında ortaya çıkan konuşma, hareket veya davranışsal belirtilerin izlendiği uyku hastalıkları… Tekrarlayıcı uyku felcine eğer gün içinde aşırı uykululuk da eşlik ediyorsa, aşırı sevinç veya üzüntü gibi duygusal tetikleyiciler sonrasında kaslarda güçsüzlük ortaya çıkıyorsa bu narkolepsi denilen uyku hastalığının da bir parçası olabilir. Narkolepsi, hipersomni (aşırı uyuma) hastalık grubunda yer alan REM uykusu ile ilişkili bir diğer uyku hastalığıdır.”

Hangi aşamada tedavi öneriliyor?

Peki, uyku felci geçiren birinin hangi aşamada bir sağlık kuruluşuna başvurması gerekiyor? Uyku felci atakları sık tekrarlıyorsa, uyku sırasında eşlik eden başka bir belirti varsa ya da gün içinde aşırı uykululuk eşlik ediyorsa uyku hastalıkları polikliniğine başvurulması öneriliyor. Bu gibi durumlarda uyku polikliniklerinde izlenen yolu ise Prof. Dr. Domaç’tan öğreniyoruz:

“Uykuda ortaya çıkan başka şikayetlerin olup olmadığı sorgulanmalı. Eşlik eden bulguların varlığına göre uyku laboratuvarlarında gerekli testler yapılmalı. Uyku hastalığının tanısı koyularak tedaviye başlanmalı. Eğer kaygı bozukluğu, depresyon, panik bozukluğu gibi psikiyatrik bir bulgu eşlik ediyorsa veya psikiyatrik hastalık tanısı varsa, psikiyatri hekimine de başvurulmalı.”

Ancak uyku felcine herhangi bir bulgu veya hastalık eşlik etmiyorsa, nadir olarak meydana geliyorsa tedavi edilmesine gerek duyulmuyor.

Prof. Dr. Domaç, uyku felcini önlemek için ise şu tavsiyelerde bulunuyor:

“Uyku hijyenine dikkat etme, yeterli süre ve kalitede uyuma uyku felcinin ortaya çıkmasını engellemede önemli. Stresli olunan durumlarda ise uyumadan önce gevşeme egzersizleri, nefes egzersizleri ve meditasyon faydalı oluyor.”