Kortizol hormonu, beyinde bulunan böbrek bezi tarafından üretilen bir hormonudur. Vücutta birçok farklı işlevi olup, bunlardan en önemlisi stres yanıtını kontrol etmektir. ‘‘Buna rağmen kortizol fazla salgılandığında bazı sağlık sorunlarına neden olabilir'' diyen Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, bu hormonla ilgili önemli bilgiler verdi. İşte açıklamaları…

KORTİZOL NEDİR?

En basit tanımıyla kortizol, vücudunuz tarafından üretilen ana stres hormonudur. Ruh halinizi, motivasyonunuzu ve korkunuzu kontrol etmek için beyninizin belirli bölümleriyle koordineli çalışır.

Örneğin, tehlikedeyseniz vücudunuz adrenalin ve kortizol hormonları salgılar. Bunlar da kalp atış hızınızı ve enerji seviyenizi artırır ve böylece tehlike anında hızla tepki verebilirsiniz. Elbette kortizolün vücuttaki işlevi bu kadar değil. Kan basıncınızı, karbonhidrat, yağ ve proteinlerin metabolizmasını düzenler. Vücuttaki, iltihaplanmayı kontrol eder. Uyku ve uyanıklık döngünüzü düzenler

Yani kortizol her ne kadar kötü ün yapmış olsa da, sağlığınız ve hayatta kalmanız için oldukça önemlidir. Tabii her şeyde olduğu gibi kortizol seviyesinin de bir dengesi vardır. Eğer uzun süre yüksek kalırsa vücutta problem başlar.

NEDEN YÜKSELİR?

Kortizol hormonunu artıran nedenler şöyle sıralanabilir.

■ Fiziksel ve duygusal stres
■ Bazı ilaçlar
■ Özellikle hamilelikte yükselen östrojen hormonu
■ Yetersiz beslenme
■ Depresyon
■ Diyabet
■ Alkol kullanımı

HANGİ SORUNLARI TETKİLER?

Yüksek kortizolün yol açtığı sağlık sorunları şunlardır…

Kilo alımı

Hücreleriniz enerji için haykırırken, vücudunuz beyne aç olduğunuza ve yemek yemeniz gerektiğine dair yanlış açlık sinyalleri gönderebilir. Yanlış açlık sinyalleri, canınızın yüksek kalorili yiyecekler yemesine, fazla yemek yemenize ve dolayısıyla kilo almanıza yol açabilir. Kanda kullanılmayan glikoz sonunda vücut yağı olarak depolanır. Özellikle göbek bölgesinde yağlanma olur.

Zayıf kemikler

Yüksek kortizol özellikle uyluk ve kalça kaslarında protein kaybına sebep olur, kalça ve bacaklarda güçsüzlük ve ağrılar görülür.

Yüksek kan basıncı

Yüksek kortizol seviyesi kardiyovasküler sistemi olumsuz etkiler. Damarlarda daralmaya neden olarak ateroskleroz, kalp krizi veya inmeye neden olabilir.

Bağışıklık sisteminde bozulma

Kortizolün kısa dönemde vücuttaki iltihaplanmayı azaltma yönündeki olumlu etkisi, uzun süre yüksek kaldığında tersine dönebilir. Yüksek seviyeler aslında bağışıklık sisteminizi baskılayabilir. Soğuk algınlığı ve bulaşıcı hastalıklara karşı daha duyarlı olabilirsiniz. Kanser ve otoimmün hastalık riskiniz artar ve gıda alerjileri geliştirebilirsiniz.

Kaygı ve stres

Kendinizi depresif hissediyorsanız ve daha çabuk öfkeleniyorsanız kortizol seviyeniz yükselmiş olabilir.

Yüksek kan şekeri

İnsülin tipik olarak hücrelerin glikozu enerjiye dönüştürmesine yardımcı olur. Pankreasınız yüksek insülin talebine ayak uydurmaya çalışırken, kanınızdaki glikoz seviyeleri yüksek kalır ve hücreleriniz en iyi şekilde performans göstermeleri için ihtiyaç duydukları şekeri alamazlar. Kan şekerinin yüksekliği kortizol hormonunun fazla olduğunun bir göstergesi olabilir. Kortizolü yüksek olanlar karbonhidrat ve hamur işi tüketmeye çok meyillidir.

Libido düşüklüğü

Kortizol seviyesi vücudun birçok sistemini olduğu gibi üreme sistemini de olumsuz etkiler ve yüksekliği cinsel isteksizliğe sebep olabilir.

Cilt hasarı

Yüksek kortizol cildin kolayca morarmasına, yüzün kızarmasına, derinin incelmesine ve çatlamasına, yaraların geç kapanmasına ve saçların seyrekleşmesine sebep olur.

Sindirim sorunları

Vücudunuz bir tehdide tepki verdiğinde, sindirim gibi daha az kritik olan diğer işlevleri durdurur. Sürekli yüksek kortizol durumlarında, sindirim sisteminiz yiyecekleri iyi sindiremez. Ülserlerin stresli zamanlarda ortaya çıkması, kolit veya huzursuz bağırsak sendromu olan kişilerin streslerini kontrol altına aldıklarında yakınmalarının azalması tesadüf değildir.

Uyku bozuklukları

Kortizol seviyesinin yüksekliği uyku sorunlarını da beraberinde getirir. Bu durumda uyku düzeni ve kalitesi bozulur.

NASIL ANLAŞILIR?

Yüksek kortizol seviyesine sahip olduğunuzu anlamanın en iyi yolu gece uyandığınız saattir. Genellikle sabaha karşı 02.00 ve 02.30 arası uyanabilirsiniz. Uykusuzluğa eşlik eden bir de huzursuz bacak sendromu yaşayabilirsiniz. Uykuya tekrar dalmanız ise saatleri bulabilir. Yani kortizol vücut saatinizi takip eder. Kortizolün normalde gece 02.00'de en düşük, sabah 08.00'de en yüksek değerde olması gerekir. Bu durum tersine döndüğünde uykuda olmanız gereken 02.00'de hala uyanıksınızdır. Yüksek kortizolü anlamanın en iyi yolu gece 02.00 ila 02.30 arasında uykudan uyanmanız ve öğlen 14.00-15.00 civarında yine şekerleme yapma ihtiyacı duymanızdır. Yaptıracağınız kan testi size günün sadece bir saatindeki kortizol değerlerini verir ancak tükürük ve saç testi size kortizol değerlerinizdeki değişimlere dair daha net bilgiler sunar.

NASIL DÜŞÜRÜLÜR?

Kortizol düzeyini düşürme yolları şöyle sıralanabilir…

■ Stres kaynaklarını bulmalı ve ortadan kaldırmak için çaba göstermelisiniz
■ Egzersiz yapmalı veya dikkatinizi sorunlardan uzaklaştıracak fiziksel efor gerektiren işlere yönlendirmelisiniz
■ Doğada kafanızı dağıtabileceğiniz uzun yürüyüşlere çıkın
■ Hiçbir işi aceleye getirmeyin, bunun için plan yapın
■ Daha çok gülmek için kendinizi zorlayın
■ D vitamini seviyenizi yükseltmelisiniz
■ Potasyum ve magnezyum iki fizyolojik yatıştırıcıdır, sinir sistemini gevşetmeye yardımcı olur
■ Uyku düzeninize dikkat etmelisiniz
■ Tabii ki keyif alacağınız aktiviteler için araştırmalar yapın, bir yürüyüş grubuna katılmak, dans kursuna başlamak gibi
■ Nefes egzersizleri ve meditasyon ile kortizol düzeylerinizi kolaylıkla düşürebilirsiniz
■ Sağlıklı yiyecekler yediğinizden ve taze sebze, meyve ve doyurucu kepekli tahıllar tükettiğinizden emin olun.