REFERANDUM VAR BİLEN YOK

Vatandaşın haberi yok:   KKTC kuruluşundan bu yana ilk kez anayasada değişiklik için 29 Haziran tarihinde yapılacak Yerel Yönetim Seçimleri ile birlikte referanduma gidiyor. Anayasada yapılacak değişiklikler Cumhuriyet meclisinde temsil edilen tüm siyasal partilerin uzlaşısı sonucu ortaya çıktı. Uzlaşı sonucu KKTC Anayasası’nda 17 madde değişirken Anayasa’ya 4’te yeni madde eklendi. Vatandaşların ise değişikliklerden haberi yok

Nasıl oy verilecek?: 29 Haziran’da yapılacak Anayasa değişikliğine ilişkin referandumda oy pusulasında önce beyaz zemin üzerinde siyah yazı ile “EVET” ve onun yanında siyah zemin üzerinde beyaz yazı ile “HAYIR” kelimeleri ve bu kelimelerin her birinin altında bir kare bulunacak. Bu kelimeler, seçmen tarafından kolaylıkla okunabilecek ve oy pusulasının zemin rengini bozmayacak büyüklük ve puntolarda olacak.

Ülkemiz 29 Haziran tarihinde yerel yönetim seçimleri ile birlikte bir kez daha sandık başına gidiyor. Bu kez yerel seçimlere ilave olarak Kıbrıslı Türkler, KKTC Anayasasının değiştirilen maddelerinin tümün, tek bir soru ile oylayacak. Mecliste tartışmalı geçen bir süreçte oy birliği ile kabul edeilen meddelerden çok oylamaya girmeyen maddeler ve değişmeyecek olan maddeler tartışma konusu oldu.

KKTC’nin 1985’te yapılan Anayasası, Cumhuriyet Meclisi’ndeki 4 siyasi partinin uzlaşısıyla ilk kez değiştirilmeye çalışılacak.

4’ü yeni eklenen, 19’u var olan maddelerde değişiklikle hazırlanan “Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa”, 29 Haziran’da halkoylamasına sunulacak. 5 Haziran’daki birleşiminde oybirliğiyle kabul edilen Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa, aynı gün Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu’nun onayına gönderilmiş, Cumhurbaşkanı yasayı 11 Haziran’da onaylamıştı.

KKTC Anayasası, 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan etmesinden sonra kurulan Kurucu Meclis tarafından hazırlanmış ve 5 Mayıs 1985’te yapılan halkoylamasında yüzde 70.18 “evet” oyu ile yürürlüğe girmişti. 164 madde ve 13 geçici maddeden oluşan Anayasa, 1975 tarihinde onaylanan Kıbrıs Türk Federe Devleti Anayasası’na benzemekle beraber yeni cumhuriyetin gereklerini düzenleyen yeni hükümler de içeriyordu.

Uzlaşı sağlanamadı

Anayasa’da en çok tartışma yaratan konu, geçici 10. Madde yani “Polis Teşikilatı’nın sivil otoriteye bağlanması” oldu. “Savunma ve İşbirliği” konu başlığı altındaki, Geçici 10. Madde :  “ Kıbrıs Türk halkının savunması ve iç güvenliği ile milletlerarası durum gerektirdiği sürece bu Anayasanın 117. maddesinde yer alan kurallar yürürlüğe girmez.  Anayasa yürürlüğe girdiği tarihte dış ve iç güvenliğin sağlanmasında kullanılan bütün kuvvetlerle, bunlara ilişkin olarak uygulamada olan usul ve hükümlerin ve bu konularda kabul edilmiş ve edilecek işbirliği esaslarının uygulanmasına devam olunur” şeklinde kalmaya devam edecek.

Anayasa değişikliğiyle ilgili çalışmalar komite aşamasındayken gündeme gelen bu madde büyük tartışma yaratacağı ve 29 Haziran’da bazı siyasi partilerin aleyhte kampanya yürüteceği endişesi ile vatandaşların önüne getirilemeden, meclis genel kuruluna taşınmadı.

Öte yandan vicdani ret için Meclis’in yasal düzenleme yapabilmesinin önünü açacak düzenlemeler, Meclis’te oylamaya dahi girmedi. Azınlık hakları, Meclis’in toplantı yeter sayısının 17’ye düşürülmesi; belediye başkanlığı süresinin üç dönemle sınırlandırılması gibi konularda ise uzlaşı sağlanamadığı için bu konular yasada yer almadı.

Neler değişişti?

a) 10’uncu maddede yapılan değişiklikle, uluslararası insan hakları hukukunda çok önemli bir kavram olan ve birçok uluslararası mahkeme kararında yer alan “insan onuru” kavramı maddede düzenlenmiştir.

b) 11’inci maddede yapılan değişiklikle, Meclisin temel hak ve özgürlükleri sınırlama yetkisi ciddi biçimde daraltılmıştır.

c)15’inci maddede yapılan değişiklikle, ölüm cezası anayasadan çıkarılmış ve “öldürme”nin yalnızca meşru müdafaa halinde meşru kabul edileceği düzenlenmiştir.

d) 35A maddesiyle çocuk hakları ilk kez Anayasada düzenlenmiştir. Bu madde, çocuk mahkemelerinin ve hapis cezasına çarptırılan çocukların 18 yaşından büyüklerden ayrı tutulacağı, rehabilitasyon amaçlı çocuk ceza infaz kurumlarının kurulması konusunda emir vermiştir.

e) 40’ıncı maddede yapılan değişiklikle çevre hakkı ciddi biçimde genişletilmiş, “herkes”e çevre davası açma hakkı tanınmış, çevreyle ilgili uluslararası belgelerde yer alan katılımcılık, kirleten öder ve önleyicilik ilkelerine anayasal temel sağlanmış, devletin tüm organları bu ilkelere uyma konusunda yükümlülük altına sokulmuştur.

f) 70’inci maddede yapılan değişiklikle kamu görevlileri siyaset yapma yasağına tabi olanlar listesinden çıkarılmıştır.

g) 76’ncı maddede yapılan değişiklikle dilekçe hakkı genişletilmiş ve idareye, dilekçelere yanıt verirken, hangi süre içerisinde, hangi mahkemede dava açılabileceğini bildirme yükümlülüğü getirilmiştir.

h) Anayasaya eklenen yeni 76A maddesiyle, bilgi edinme hakkı anayasal bir hak haline getirilmiştir.

i) 81’inci maddede yapılan değişiklikle, Meclisin yaz tatili iki aya indirilmiş, milletvekillerinin, kendilerinin, eşlerinin ve velayet altındaki çocuklarının mal ve para varlıklarını beyan etmedikçe göreve başlayamayacakları, milletvekilliği bittikten sonra servet beyanında bulunmazlarsa veya yalan beyanda bulunurlarsa yeniden aday olamayacakları düzenlenmiştir.

j) 84’üncü maddede yapılan değişiklikle, milletvekiliyken veya daha önce suç işleyen milletvekilinin, milletvekilliği devam ederken yargılanabilmesi sağlanmıştır.

k) Şu anda yürürlükte olan anayasanın 90’ıncı maddesinde yapılan değişiklikle, KKTC’nin imzaladığı tüm uluslararası antlaşmaların Meclis’te onaylanması, yani onaylanmadan önce kamuoyunun bilgisine getirilmesi gerekli hale getirilmiştir

l) 93’üncü maddede yapılan değişiklikle Meclise uygunluk bildiriminin verilmesinin Sayıştay’ın denetim yetkisini ortadan kaldırmayacağı düzenlenmiştir.

m) 114’üncü maddede yapılan değişiklikle, Ombudsmanın yetkileri artırılarak, seçilmesinin önündeki engeller kaldırılmıştır.

n) Şu anda yürürlükte olan Anayasaya göre, belediye başkanları ve belediye meclisleri hiçbir şekilde görevden alınamazken, 119’uncu maddede yapılan değişiklikle, belediye organlarının hukuka aykırı işlemleriyle, belediyeyi, bütçesinin en az onda biri oranında zarara uğratması halinde görevden alınmasının yolu açılmıştır.

o) Şu anda hukuk sistemimizde, tüzüklerin ve yönetmeliklerin yasalara aykırı olduğu iddiasıyla doğrudan doğruya dava açmak mümkün değilken, 122’nci maddede yapılan değişiklikle, tüzüklere, yönetmeliklere ve tüm düzenleyici işlemlere karşı doğrudan dava açmak olanaklı hale getirilmiştir.

ö) Anayasaya eklenen 131A maddesiyle, YÖDAK anayasal kurum haline getirilmiş ve üniversitelerin akademik, idari, mali ve eğitsel özerkliği anayasal güvenceye kavuşturulmuştur.

p) 132’nci maddede yapılan değişiklikle Sayıştay özerk bir anayasal kurum haline getirilmiştir.

r) 143’üncü maddede yapılan değişiklikle Yüksek Mahkemedeki yargıç sayısının yasayla artırılmasının ve yargıda uzmanlaşmanın önü açılmıştır.

s) 144’üncü maddede yapılan değişiklikle yurttaşlara, insan haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunma olanağı tanınmış, ayrıca davacının yanlış mahkemede dava açtığı gerekçesiyle dava açma hakkını kaybetmesi engellenmiştir.

ş) 151’inci maddede yapılan değişiklikle, KKTC’de mahkum olduktan sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde dava kazanan kişinin KKTC’de yeniden, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararı doğrultusunda yargılanmasının önü açılmıştır.

t) Yürürlükteki anayasanın 152’nci maddesine göre, yalnızca idari işlem veya ihmalle meşru bir menfaati ihlal edilenler idareye karşı dava açabilirken, bu maddede yapılan değişiklikle, dava konusu idari işlemle ciddi ve makul ilgisi bulunan herkesin idareye karşı dava açabileceği düzenlenmiş ve yine yapılan değişikliklerle, idari yargıdaki davaların, bu alanda uzman mahkemelerce, çok daha hızlı bir biçimde sonuçlandırılmasının önü açılmıştır.

Nasıl oy verilecek?

29 Haziran’da yapılacak Anayasa değişikliğine ilişkin referandumda oy pusulasının biçim ve içeriğini belirleyen tasarıya göre, her seçmene bir oy pusulası verilecek. Oy pusulasında önce beyaz zemin üzerinde siyah yazı ile “EVET” ve onun yanında siyah zemin üzerinde beyaz yazı ile “HAYIR” kelimeleri ve bu kelimelerin her birinin altında bir kare bulunacak. Bu kelimeler, seçmen tarafından kolaylıkla okunabilecek ve oy pusulasının zemin rengini bozmayacak büyüklük ve puntolarda olacak.

Oy verme şekli

Anayasa Değişikliğine İlişkin Halkoylaması (Geçici ve Özel Kurallar) Yasasının 6. maddesinde, oy verme şekli şöyle ifade edilidi:

“Halkoylamasında oy kullanacak seçmen, kapalı oy verme yerinde, bu Yasanın 4’üncü maddesi kurallarına göre düzenlenip kendisine verilen oy pusulası üzerindeki ‘EVET’ ve ‘HAYIR’ kelimelerinin altında bulunan karelerden biri içerisine, orada bulundurulan tükenmez kalemle işaret koymak ve oy pusulasını, gizliliği bozulmayacak şekilde katladıktan sonra Sandık Kurulu önündeki kapalı oy sandığına atmak suretiyle oyunu kullanır.

Ancak seçmen, kendisine verilen mührü, oy pusulası üzerindeki ‘EVET’ ve ‘HAYIR’ kelimelerinin altında bulunan karelerden biri içerisine basarsa oyu geçerli sayılır.”

Halk bilgisiz

Yüksek Seçim Kurulu,  47/2014 sayılı Anayasa Değişikliği  ile ilgili, 29 Haziran’da yapılacak olan Referandumunun takvimini 13 Haziran’da açıkladı. “Halkoylaması Takvimi”ne göre  15 Haziran’da Siyasal Partilerin BRT’de propaganda yapmak için Yüksek Seçim Kuruluna dilekçe verdi. Aynı gün Yüksek Seçim Kurulu tarafından BRT konuşmaları için yayın zaman ve sıra saptanması için adçekme işlemi yapıldı. 28 Haziran günü Halkoylaması propagandasının son günü olacak. Yapılan değişikliklerin ve eklenen maddelerin ne olduğu hakkında vatandaşlar tamamen bilgisiz olduklarını ifade ederken, toplumda büyük bir bilgi kirliliği yaşanıyor. Cumhuriyet Meclisi ise bilinçlendirme kampanyası konusunda, halktan gelen tepkiler üzerine yeni yeni çalışmalar yürütmeye başlıyor.

DİPNOT: Televizyon, radyo ve gazeteler konuyla ilgili birçok farklı haber yürütürken, ne meclisteki siyasi partiler ne de Cumhuriyet Meclisi ciddi bir propaganda çalışması veya halkı bilinçlendirme kampanyası yürütmedi. Başta Hükümetin büyük ortağı CTP-BG olmak üzere meclisteki diğer siyasi partiler Anayasa değişikliklerinin oybirliği ile geçmesinden ötürü, halka bilgi verilmesinin gerekli olmadığını savundu.