Menopoz dönemine kadar olan süreçte kadınlarda kalp hastalığı görülme riski erkeklere göre belirgin daha azdır. Çünkü östrojen hormonu; kalp damarlarındaki kan akışını artırır, kolesterol üzerine olumlu etkileri olur, iyi kolesterol artar ve kötü kolesterol düşer, ayrıca kan basıncının düşük seyretmesine faydası olur. Menopozla birlikte östrojen üretimi bitince bu hormonun kalp üzerindeki koruma etkisinin de sona erdiğini belirten Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Bingür Sönmez, bu riske karşı şu önerilerde bulundu:

HER ŞEY TERSİNE DÖNER

Yıllardır kadınlık hormonu olan östrojen, kalp koruyucu hormon olarak kabul edilmiştir. Yapılan araştırmalar kalp-damar hastalıklarının, bu hormondan mahrum olan erkeklerde, kadınlara göre yaklaşık 10 yıl daha erken ortaya çıktığını göstermektedir. Fakat kadınlarda da menopoz döneminde bu hormonun ortadan kalkmasıyla beklenmedik şekilde ortaya çıkan yüksek tansiyon, kan yağlarının yükselmesi, ritim bozuklukları, obezite ve hesapta olmayan diyabet tabiatı tamamen tersine çevirmektedir.

DAMARLAR YAŞLANIR

Kadınlarda doğal veya cerrahi menopoz sonrası oluşan östrojen kaybının kalp damar sistemi üzerindeki etkileri ciddi şekilde araştırılmaktadır. Östrojen damar iç cidarındaki tabakada (endotel)  bulunan östrojen reseptörleri üzerinden vazodilatasyonu (damar genişlemesi) sağladığı gibi endoteli koruduğu da kesinlik kazanmıştır. Bütün çalışmalar, menopoz sonrası kadınların, menopoz öncesi kadınlara göre damar yaşlanmasının, (bilinen bir belirteci olan damar sertliğinin) daha fazla ortaya çıktığını göstermiştir.

İŞTE ARAŞTIRMA SONUÇLARI

Önceki yıllarda birçok uzman arasındaki yaygın anlayışın aksine, Women's Health Initiative (WHI) çalışması, 50 ila 54 yaş arasındaki menopozdaki kadınlara östrojen takviyesi uygulandığında açıkça kalbi koruduğunu göstermiştir. Histerektomi geçirmiş (cerrahi menopoz) veya 50 ila 59 yaşları arasında olan denekler arasında, östrojen tedavisi alan kadınların menopoz sırasında sırasında ve sonrasında daha düşük koroner kalp hastalığı riskine sahip olduğu görülmüştür. Kadınlar üzerinde devam eden ve 59 bin 337 denekle en büyük gözlemsel çalışmalardan biri olan Nurses' Health Study (NHS) sonuçları çok nettir. Menopozda hormon tedavisi (MHT) alan kadınlarda koroner kalp hastalığı istatistiksel olarak oldukça anlamlı bir düşüş göstermeye devam etmiştir.

TEŞHİS YOLLARI

Damar sertliğinin tespit ve takibi, karotis (şah damarı) doppleri yapılarak intima-media (atar damar duvarlarının en içteki iki katmanı) kalınlığı (CIMT) ölçülerek ve radyolojik olarak da koroner arter kalsiyum skorlaması ile yapılabilir (CAC).

Tedaviye ne zaman başlanmalı?

Kaynaklara göre kalp damar hastalığının önlenmesinde hormon tedavisine başlama zamanı da çok önemlidir. Aslında yeterli miktarda veri, hormon tedavisinin kalbi koruyucu etkilerinin başlama zamanına bağlı olduğu ve menopozdan sonra değil de perimenopozal (menopoza geçiş süreci) veya erken postmenopozal (hemen menopoz sonrası) dönemde başlandığında daha yararlı olduğunu desteklemektedir. Buna göre, yaş, menopoz durumu ve tedavinin başlama zamanına göre östrojenin damar endotelini tekrar aktive etmesi yararlı olacaktır.

1998'de Thomas Clarkson dişi maymunlar üzerindeki çalışmalarına dayanarak, aterosklerotik damar plakları (damar sertliği plakları) oluştuktan sonra maymunlara CEE (Conjugated Equine Estrogen) verdikten sonra plaklarda gerileme olmadığını, hormon tedavisinin faydalı etkilerinin plak oluşmadan önce başlandığında fayda sağladığını saptamıştır.

Aynı şekilde Clarkson erken östrojen tedavisinin, erken menopoz sonrası normal kişilerde plak oluşumunu önlediğini, ancak tedaviye geç başlandığı zaman plak gelişimini önlemediği gibi oluşmuş olan plaklarda da gerileme sağlamadığını saptamış, geç başlanan tedavinin kalp koruyucu etkisinin olmadığını yayınlamıştır. Salpeter ve arkadaşları da cerrahi menopozun hemen ardından oluşan akut menopozda östrojen alan kadınlarda bu tedavinin kalp-damar komplikasyonlarına karşı koruma sağladığını ortaya koymuştur.

Özetle, meme ve serviks (rahim ağzı) kanseri riski olmadıkça özelikle erken menopoza girenlere (cerrahi veya başka nedenlerle) tedaviye başlanması önerilir. Birçok araştırmacı doğal menopozla ilgili olarak, menopozun ilk 10 yılında veya menopoz semptomlarının başlangıcında hormon tedavisinin başlatılmasını önermektedir.

Tedavi ne zaman sonlandırılmalı?

Güvenli tedavi süresinin kısaltılmasına veya menopoz komplikasyonlarının önlenmesine ilişkin prospektif (ileriye dönük) bir veri mevcut değildir. Tedavinin ne zaman durdurulacağına dair bilimsel olarak toplanmış yeterli bilgi henüz yoktur.

Nelere dikkat edilmeli?

Women's Health Initiative (WHI) çalış masında, hormon tedavisinin ne zaman başlatıldığına bakılmaksızın, plaseboya (ilaç verilmeyen grup) kıyasla tek başına östrojen alan postmenopozal kadınlarda meme kanseri görülme sıklığı ve buna bağlı ölüm oranının düşük olduğu gösterilmiştir. Ancak hormon tedavisinde meme  kanseri riskine karşı mutlaka mamografi yaptırılmalı, rutin jinekolojik muayene de (özellikle PAP Smear testi) ihmal edilmemelidir. Menopozda kalp-damar hastalıklarına karşı mutlaka sağlıklı beslenmek, ideal kiloda olmak, sigaradan uzak durmak, tansiyonu ve kolesterolü kontrol altında tutmak da önemlidir.