İRANLI KADIN DJ'LER TABULARI YIKIYOR

Kalabalıkları dansa kaldıran ritimleriyle kadın DJ'ler tabuları yıkarken kültürel kalıpları da kırıyorlar. BBC 100 Kadın ekibi bu kadınlarla görüştü.

1979 İran İslam Devrimi ülkenin kültürel yaşamını altüst etti.

Devrime aykırı görülen pop müziğin yasaklanmasıyla birçok müzisyen ülkeden kaçtı. Kadınların şarkı söylemesi de haram ilan edildi.

İran'da devrimden önce yükselişe geçen pop ve kabare sahnesi de bir gecede yok oldu. Yine de kapalı kapılar ardında bazı şeyler kaldığı yerden devam etti.

"Uygunsuz" müzik ülkeye yurt dışından kaçakçılık yoluyla girerken yasadışı kaset ve CD'ler evlere gizlice dağıtılıyordu. Akşam yemeğinden sonra ışıklar kapandığında bazı evlerin salonları dans pistine dönmeye başladı.

Bugün Berlin'de yaşayan DJ, yapımcı ve müzik şirketi sahibi Paramida, "Her mehmunide (aile partisinde) dans yıldızıydım" diyor.

Paramida'nın annesi İran'ı terk etti çünkü kızının "kadınların bu kadar kötü muamele gördüğü" bir ülkede yaşamasını istemiyordu. Kadınların başörtüsü giyinme zorunluluğu karşı çıktığı sınırlamalardan sadece biriydi.

Almanya'ya yerleşti ancak 2002'de ailevi nedenlerle dönmek zorunda kaldı. Paramida dört yıl boyunca Tahran'da okula devam etti. Kısa bir süre sonra evde dans etmekle kalmıyor, gizli düzenlenen partilere de katılıyordu.

Paramira, "Kız ve erkekler ayrılıp arabalara doluşuyorduk. Şehrin dışına çıkıyorduk. Müzik ve ışıkları ayarladıktan sonra herkes dans ediyordu ve hepsi bu" diyor.

1990'ların sonunda ve 2000'lerin başında İran'da yeni bir parti kültürü gelişti. Yasadışı uydularla birlikte MTV gibi müzik kanalları dinleniyor ve yeraltı parti kültürü oluşmaya başlıyordu.

40 yaşındaki Tahranlı DJ Nesa Azadikhah "İlk kez bir partiye gitmiştim ve bir DJ, house müzik çalıyordu.

"Heyecanlıydı. Gözümü DJ'den ayırmıyordum ve kendi kendime 'ben de bu işi yapmak istiyorum' diyordum" diye hatırlıyor.

Birkaç sene sonra Nesa, özel mekanlarda ücretsiz ancak sadece davetlilerin katıldığı house ve tekno müzik partilerinde DJ'lik yapan ilk İranlı kadınlardan biri olmuştu.

İlk dönemlerde partiler çoğunlukla İspanya'nın partileriyle meşhur İbiza'ya referansla "Şibiza" diye tanınan Şemşak Kayak Merkezinde yapılıyordu.

Ancak İran'da parti vermek bir suç. Ceza hukukunda tanımlanmasa da yeraltı buluşmalara katılanlar sık sık tutuklanıyor, alkol sağlamaktan ya da tüketmekten ya da karşı cinsle aynı ortamda bulunmaktan hapis ya da kırbaçlama gibi cezalara çarptırılıyor.

Her yıl ne kadar kişinin bu suçlarla tutuklandığı bilinmiyor ancak geçen Kasım'da bir partiye giden 300 kişinin tutuklandığı haberleri yerel basında yer almıştı.

5 Mart'ta ülkenin en iyi üniversitelerinden birinde okuyan 11 öğrenci karşı cinsle aynı partiye katıldıkları gerekçesiyle tutuklanmış ve üç döneme kadar kayıtları dondurulmuştu.

Nesa, "Ailem bana hep polis beni bir partide yakalarsa başımın belaya gireceğini söylüyordu. Bu beni çok temkinli biri haline getirdi" diyor.

Ne o ne de Paramida partilere gitmekten tutuklanmadı. Ancak sürekli bir tehlike hissiyle büyümek İranlı müzisyenlerin hayatlarını şekillendirmiş olabilir.

İki DJ'in de İran'da son 45 yıldır değişim isteyen kadın hareketlerine bağlı hissetmelerinin bir sebebi de bu olabilir.

Paramida, başörtüsünü takma şekli nedeniyle polis tarafından gözaltına alındıktan sonra ölen Mahsa Amini'nin ardından 2022'de düzenlenen protestolarda binlerce kadının "Kadın, Yaşam, Özgürlük" diye slogan atmasından çok etkilendiğini söylüyor.

"Bir kadınım ve yaşamak istiyorum, özgür olmak istiyorum. Bu (hareket) bana kadınlar olarak hepimizin arasında bir bağ olduğuna dair umut verdi" diyor.

Nesa da aynı fikirde.

"'Kadın, Yaşam, Özgürlük' dünyadaki tüm kadınlar için" diyor.

İran hareketinin dünyanın "kendisine başka bir açıdan bakmasını" sağladığını düşünüyor.

Nesa, bir başka İranlı DJ Aida İranlı bir grup sanatçının elektronik müzik parçalarını bir araya getiren Kadın, Yaşam, Özgürlük projesine başlamış.

Bu, İran ve Orta Doğu'da yeraltı müzik sahnesinden elektronik müzik yapımcılarının işlerini derleyen Deep House Tehran adlı bir başka projesine eşlik ediyor.

Hem Nesa hem Paramida bir kadının yeraltı elektronik müzik partisine gitmesinin İran gibi geleneksel ve dini bir ülkede haddini aşan bir eylem ve siyasi bir tavır olduğunu hissediyor.

Nesa, "İlgilendiğimiz şeylerin çoğunluğu ya tabu ya da yasak olduğu için bunları yapmaya başladığımız andan itibaren tabuları ve kuralları bozuyoruz. Bu eylemler itaatsizlik ve protestoya dönüşüyor" diyor ve ekliyor:

"İran'da bu kadar çok kadın için yasaklı bir şeyi yapabiliyor olduğun gerçeği beni yaşayan bir protesto haline getiriyor."

Küresel dans müziği sektörü erkek egemen bir sektör, ancak Paramida ve Nesa 2010'da DJ'liğe başladığında durum daha da kötüydü

Nesa aldığı tepkilerin pek de olumlu olmadığını söylüyor: "Dansçılar bana garip garip bakarlardı" diyor.

Bu sorun tamamıyla oradan kalkmadı.

Nesa, "Cinsiyetçilik hala mevcut, sadece farklı" diyor. Ülkenin ilk kadın DJ'lerinden biri olan Nesa, bugün en az 10 kadın DJ'in yeraltı müzik sahnesinde çaldığını söylüyor.

Paramida, "Bütün bir hayatım boyunca, 'Şunu yapamazsın, bunu yapamazsın çünkü bir kadınsın' dendi. Ben de 'yapabilirim ve size göstereceğim' dedim."

Berlin'in uluslararası çapta üne sahip tekno müzik kulübü Berghain Panorama Bar'da DJ'lik yapıyor.

Nesa da Berghain'de çalmayı hayal ediyor. Yıllar boyunca Avrupa kentlerine vize başvuruları, birçok İranlı sanatçıda olduğu gibi, reddedildi.

Ve o da kariyerini artık İran'da sürdüremeyeceğini hissetmeye başladı. Kamuya açık sanat galerilerinde lisanslı etkinliklerde çalmaya başladı ama bu etkinliklerin ardı ardına iptal edildiğini söylüyor.

Sonunda yurt dışında çalma şansı doğdu:

"2017'de Ermenistan'ın Erivan şehrine davet edildi. İran Yeni Yılıydı. Gece kulübü doluydu ve harika geri dönüşler aldım. Bu bana güzel bir enerji verdi" diyor.

Şimdilik Fransa'da yetenek vizesiyle bir yıllık oturum izninin sağladığı rahatlığa sahip.

Nesa, İngiltere'nin Liverpool kentinde sahne almaya hazırlanırken, "Daha sıkı ve daha hızlı çalışmak zorunda olduğumu hissediyorum. Burada daha çok rekabet var" diyor.

Diğer yandan kollektif bir sorumluluk hissettiğini de söylüyor:

"Buradayım ve İran'da çok sayıda kadın DJ bu fırsata sahip değil, Avrupa'da çalmalarına yardım etmek benim görevim".

Paramida bugün Japonya'da Brezilya'ya gece kulüplerinde ve festivallerde çalıyor. BBC 100 Kadın'a konuştuğu sırada İbiza'nın ünlü gece kulüplerinden birinde sahne almaya hazırlanıyordu.

İran'a 2006 yılından beri dönmedi.

"En büyük hayallerimden biri geri dönüp Tahran'da bir parti verebilmek. Bu ne kadar muhteşem olurdu!" diyor.

Nesa bu hissi paylaştığını söylüyor:

"İran dışında çalmak özgürleştirici. Yakalanmaktan endişe etmiyorum. Ama İran'daki yeraltı partilerin havası hiçbir yerde yok".