GEZEGENLERİN İSİMLERİ: DÜNYA'NIN ADI NEDEN DÜNYA'DIR?

Ancak bu gezegenlere neden bu isimlerin verildiğini çoğu insan tam olarak bilmiyor. Biz de bu sorunu çözerek, gezegenlerin isimlerinden kısaca bahsetmek istedik. 

Öncelikle genel bir kuraldan bahsedelim: teleskop tam olarak icat edilene kadar bilinen 5 gezegene (Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn) Romalılar hep kendi tanrılarının isimlerini vermişlerdir. Sonradan keşfedilen gezegenlerden olan Neptün'e de Roma Tanrısı'nın adı verilmiştir. Tabii günümüzde bu tanrılara artık inanan pek kimse kalmadığı için, onlara "mitolojik tanrılar" adı verilmektedir. Bunun haricinde bu tür isimlendirmenin yalnızca 2 adet istisnası vardır: Dünya ve Uranüs. Bunların hepsini sırasıyla izah edeceğiz. Şimdi isimlerin nereden geldiğine, baş döndürücü fotoğraflarıyla birlikte, tek tek bakalım:

Merkür

Güneş Sistemi'nin ilk gezegeni olduğundan ötürü, fizik yasaları çerçevesinde Güneş etrafındaki 1 turunu diğer gezegenlere göre en erken tamamlayan gezegendir. Her ne kadar yörüngesi de diğerlerine göre kısa olsa da, astronomik boyutlar söz konusu olduğunda "kısa" diye bir şey yoktur. Hele Merkür gibi ufak bir gezeegen için... Merkür, yörüngesinde saatte 173.300 kilometre hızla ilerler (bu Dünya'nın hızından 1.6 kat fazladır)! Bu durum, gökyüzümüzden de hızla geçmesinde neden olmaktadır ve Merkür gezegeni ismini muhtemelen bu nedenle Roma Tanrısı Merkür’den almıştır. Tanrı Merkür'ün, en kurnaz ve en hızlı Tanrı olduğuna inanılırdı. Bu tanrı, aynı zamanda para, seyahat ve hırsızlık tanrısı olarak da bilinir. Bu tanrının Yunan mitolojisindeki karşılığı ise Tanrı Hermes'tir. Merkür, Milattan Önce 3. Milenyum'da Sümerler tarafından bile bilinmekteydi.

Merkür

Venüs

Güneş Sistemi'nde Dünya ile Merkür arasında yer alan Venüs, gökyüzünde parlayan bir mücevher gibi göründüğü için adını Aşk ve Güzellik Koruyucusu Tanrısı Venüs’ten almıştır. Venüs bir Roma Tanrıçası'dır ve Yunan Mitolojisi'ndeki karşılığı Afrodit'tir. Babil mitolojisindeki karşılığı ise İştar'dır.

Venüs

Dünya

İsimlendirme konusundaki ilk istisnamıza geldik. Kendi, "soluk mavi nokta"mız Dünya... Dünya, adını Roma ya da Yunan mitolojisinden almayan tek gezegendir. İngilizcedeki "Dünya" anlamına gelen "Earth" sözcüğünün tam olarak nereden geldiği bilinmemektedir; ancak kökenlerinin Eski İngilizce ve Germenceye dayandığı düşünülmektedir (Önemli: Türkçede neden "Dünya" dediğimizi öğrenmek için yazımızı sonuna kadar okuyunuz). Earth, İngilizcede aynı zamanda toprak anlamına da gelmektedir. Fakat Roma Mitolojisi'nde Toprak Tanrısı Tellus'tur. Yunan Mitolojisi'nde ise Gaia. Bu nedenle, Roma Mitoloji'sinden türetilen bazı sözcüklerde Dünya "terra" olarak da anılmaktadır. Keza bazı dillerde ve inanışlarda Dünya'dan Gaia olarak da bahsedilmektedir. Örneğin "toprak ana" olarak dilimize geçen kalıbın orijinali terra mater olarak bilinir. Bu karmaşıklıktan ötürü Dünya'nın ismi birçok dilde birçok farklı şekilde anılmaktadır. Dünya'nın sıradan bir gezegen olduğunu bilimsel olarak ispatlamayı ilk başaran kişi, 16. yüzyılda yaşamış olan Kopernik'tir (kendisinden önce bu konuda fikirler olduysa da, hiçbiri yeterince bilimsel desteğe sahip değildi). Böyle bir keşfin ilk başta ne kadar şaşırtıcı olduğunu hayal edebilirsiniz.

Dünya

Mars

Rengi kızıl olduğundan ve kanı andırdığından dolayı adını Roma Mitolojisinde ki Savaş Tanrısı Mars'tan almıştır. Bu Tanrı'nın Yunan Mitolojisi'ndeki karşılığı Ares'tir. Hoş bir yan bilgi: Tanrı Mars, savaş ile ilişkilendirilmeden önce Tarım Tanrısı olarak bilinmekteydi. Mars, tarımı götürerek iklimlendirmeyi planladığımız ilk gezegen olarak, hoş bir tesadüfün de baş rolünü oynayabilir. Ayrıca Mart (March) ayının ismi de, Mars sözcüğünden gelmektedir.

Mars

Jüpiter

Jüpiter ise Güneş Sistemi'ndeki en büyük gezegen olduğu için, adını en güçlü Tanrı olan Zeus ile denk olan Jüpiter'den almıştır. Tanrılar Tanrısı'nın adı, gezegenlerin gezegenine verilmiştir. Olympus'un efendisi, Roma devletinin başı... Ancak Jüpiter'in soy ağacındaki üstünlüğü, teleskobun keşfine kadar sürdü. Babasının adı, bir sonra keşfedilen gezegene verilecekti!

Jüpiter

Satürn

Satürn, Roma mitolojisinde Tarım Tanrısı'dır. Yunan mitolojisindeki karşılığı Cronus'tur. Cronus, Zeus'un babasıdır. Yani Satürn, Jüpiter'in babasıdır. Cronus, aynı zamanda Tanrı Uranüs ve Gaia'nın çocuğudur. Yani bir sonraki gezegenimiz ile, Dünya'nın evladı... Evet, antiğiyle moderniyle tüm gökbilimciler oldukça eğlenceli insanlardır.

Satürn

Ve modern gökbilimciler, teleskopun icadından sonra bulunan 2 gezegen ve 1 cüce gezegene de (cüce olanı bir zamanlar gezegen sanılıyordu) geçmişten gelen kuralı bozmadan Roma Mitolojisinden isimler vermiştir. Tek bir istisnayla... Geleceğiz:

Uranüs

İşte şu ana kadar Dünya haricindeki tek istisnaya geldik: Uranüs. Uranüs, bir Roma Tanrısı değil, bir Yunan Tanrısı'dır. Yunan mitolojisinde, Cennetin Tanrısı olarak bilinir. Bilinen en eski üstün tanrılardandır. Uranüs, Tanrı Gaia'nın hem çocuğu, hem de eşidir (evet, mitolojik tanrılar da sapıklaşabiliyorlar). Uranüs'ün renkleri Dünya'mızın gökyüzü renklerini anımsattığı için adını, "kozmik bir güce" sahip olduğu inanılan Tanrı Uranüs'ten almıştır.

Bu arada bu gezegenin ismi, İngilizcede en çok şakaya ve espriye konu olan gezegen ismidir. Bunun sebebi, "Uranüs" sözcüğünün İngilizcede "yurinıs" veya "yoreynıs" şeklinde okunabilmesidir. İlki doğru okunuşudur; ancak ikinci şekilde okunduğunda, fonetik olarak "your anus" ("senin kıçın") ile benzeşmektedir. Evet, komik.

Uranüs

Neptün

Ve tekrar Roma Tanrıları'ndayız. Neptün, Deniz Tanrısı'dır. Yunan mitolojisindeki karşılığı Poseidon'dur. Neptün gezegeninin renkleri, suyun renklerine benzer olduğu için bu ismi almıştır. 

Neptün

Tamam tamam... Bizim ufaklığa da yer verelim, içimizde kalmasın:

Plüton

Karanlık görünümünden dolayı adını Roma Yeraltı Tanrısı Plüton'dan almıştır. Yunan mitolojisindeki karşılığı Hades'tir. 24 Ağustos 2006 tarihinde bir gezegen olmadığı, bir cüce gezegen olduğu kararına varılmıştır ve gezegenlik statüsünden çıkarılmıştır. Halen cüce gezegen olarak bilinmektedir.

Plüton

Dünya Neden "Dünya"?

Peki bir soru işareti kalıyor akılda... Başlıktaki soruya henüz cevap vermedik. Türkçede gezegenimizin ismi neden "Dünya"? Gelelim buna:

Dünya sözcüğünün etimolojik kökenleri Farsçadaki donyâ (دنیا), Arapçadaki dunyā (دنيا) sözcüklerine dayanır. Orijinali Arapça olanıdır; ancak sadece Persçe ve Türkçede değil, Dari, Paşto, Bengalce, Punjabi, Ürdü, Hintçe, Yunanca, Kürtçe, Aramice ve hatta Malezya dili, Endonezya dili ve Nepal dilinde de bu şekilde (ama kimi zaman başka anlamlarda) kullanılmaktadır. 

İslam dinine göre de, birçok diğer dini inanışta olduğu gibi, insanın 2 hayatı vardır. Biri ölmeden önceki hayat, yani şu anda yaşadığımız hayattır. Diğeri ise öldükten sonraki hayattır. Şu anda yaşadığımız hayat bize daha yakındır. Bu yüzden Arapçadaki "daha yakın" veya "daha alçak" anlamına gelen “dena” fiili dilimize Dünya olarak geçmiştir. İslam'a inananların kutsal olarak kabul ettiği kitap Kuran'da da "dunyā" ve "ākhira" sözcükleri zamansal (şimdi ve sonra gibi), konumsal (aşağı ve yukarı gibi) ve ahlaki (kötü ve iyi gibi) zıtlıklardan bahsederken kullanılmaktadır. Bize yakın olan Dünya, diğer uzak cisimlerden ayırt edilebilmesi için bu ismi almıştır.

EVRİM AĞACI