GEZEGEN VE YILDIZLARIN YAŞI NASIL HESAPLANIYOR?

Yaşlarını ölçmek, gezegenlerin ve yıldızların ne zaman oluştuğu ve nasıl değiştiğini anlaşılmasına yarıyor. Ne yazık ki uzaydaki cisimlerin yaşını ölçmek hayli zor. Kaliforniya Üniversitesi Astronomi ve Astrofizik Profesörü Adam Burgasser, gökbilimcilerin gezegenlerin ve yıldızların yaşlarını anlamak için kullandıkları yöntem ve araçları şöyle özetliyor:

* Güneş gibi yıldızlar milyarlarca yıl boyunca aynı parlaklığı, sıcaklığı ve büyüklüğü korurlar. Sıcaklık gibi gezegen özellikleri genellikle kendi yaşları ve evrimlerinden ziyade yörüngesinde döndükleri yıldız tarafından belirlenir. Yıldızlar zaman içinde parlaklık ve renk bakımından değişiklik gösterir. Gökbilimciler, çok hassas ölçümlerle bir yıldızın bu ölçümlerini, yaşlandıkça yıldızlara ne olacağını tahmin eden matematiksel modellerle karşılaştırabilir ve bundan bir yaş tahmininde bulunabilir.

* Yıldızlar yalnızca parlamaz aynı zamanda da döner. Zamanla dönen bir tekerleğin sürtünmeyle yavaşlamasına benzer bir şekilde dönmeleri yavaşlar. Gökbilimciler, farklı yaşlardaki yıldızları dönüş hızlarını karşılaştırarak, ‘jirokronoloji’ adını verdikleri bu yöntemle yaş hesabı için matematiksel oranlar oluşturabildi.

* Güneş gibi yıldızlar milyarlarca yıl boyunca aynı parlaklığı, sıcaklığı ve büyüklüğü korurlar. Sıcaklık gibi gezegen özellikleri genellikle kendi yaşları ve evrimlerinden ziyade yörüngesinde döndükleri yıldız tarafından belirlenir. Yıldızlar zaman içinde parlaklık ve renk bakımından değişiklik gösterir. Gökbilimciler, çok hassas ölçümlerle bir yıldızın bu ölçümlerini, yaşlandıkça yıldızlara ne olacağını tahmin eden matematiksel modellerle karşılaştırabilir ve bundan bir yaş tahmininde bulunabilir.

* Yıldızlar yalnızca parlamaz aynı zamanda da döner. Zamanla dönen bir tekerleğin sürtünmeyle yavaşlamasına benzer bir şekilde dönmeleri yavaşlar. Gökbilimciler, farklı yaşlardaki yıldızları dönüş hızlarını karşılaştırarak, ‘jirokronoloji’ adını verdikleri bu yöntemle yaş hesabı için matematiksel oranlar oluşturabildi.

* Bir yıldızın dönüşü güçlü bir manyetik alan oluşturur. Yıldızların yüzeylerinde meydana gelen güçlü enerji ve ışık patlamaları gibi manyetik faaliyetler bu sebeple oluşur. Bir yıldızın manyetik etkinliğindeki düzenli düşüş de yaşının tahmin edilmesinde yardımcıdır.

* Yıldızların yaşını belirlemek için kullanılan daha gelişmiş yönteme ‘astrosismoloji’ ya da ‘yıldız sarsıntısı’ denir. Gökbilimciler yıldızların yüzeylerinde, içlerinden geçen dalgaların neden olduğu titreşimleri inceler. Genç yıldızlar yaşlılara göre farklı bir titreşime sahiptirler. Örneğin bu yöntemle Güneş’in 4,58 milyar yaşında olduğu tahmin edilmiştir.

* Güneş sistemindeki ‘radyonüklitler’ gezegenlerin yaşının belirlenmesinde kaynaklık etmektedirler. Bunlar uzun bir süre boyunca yavaşça enerji salan özel atomlardır. Doğal saatler olarak bilinen radyonüklitler, bilim insanlarının kayaların, kemiklerin ve çanak çömleklere kadar her türlü şeyin yaşını belirlemelerine yardımcı olmaktadır. Bilim insanları bu yöntemi kullanarak bilinen en eski göktaşının 4,57 milyar yaşında olduğunu ve bunun Güneş’in 4,58 milyar yıllık astrosismoloji ölçümüyle nerdeyse aynı olduğunu belirlediler. Dünyada bilinen en eski kayaların yaşıysa 4,4 milyar yıl. Aynı şekilde Apollo görevleri sırasında Ay’dan getirilen toprağın radyonüklit yaşı yaklaşık 4,6 milyar yıl bulunmuştu.

* Radyonüklitleri incelemek için genellikle elde bir taş olması gerekir. Bu yüzden bilim insanları, taş getirilemeyen Mars gibi kayalık uzay cisimlerinin yaşlarını genellikle kraterlerini sayarak belirlerler.

* Güneş sistemi dışındaki gezegenlerin yaşlarıysa mevcut teknolojiyle şimdilik doğrudan ölçülemiyor. ‘Pleiades’ (Ülker yıldız kümesi) veya ‘Omega Centauri’ (Samanyolundaki en büyük yıldız kümesi) gibi kümelerdeki yıldızların hepsinin aşağı yukarı aynı dönemlerde oluştuğuna inanılıyor. Gökbilimciler bazı yıldızların atmosferlerinde uranyum gibi radyonüklitleri tespit edebiliyor ve bunlar diğer yöntemlerle elde edilen yaşları kontrol etmek için kullanılıyor.